Кәсіптік білім беру ұйымдарында экономикалық пәндерді оқытудың ерекшеліктері

Экономикалық білім қазіргі өмірдегі сәттілік пен қажеттіліктің, сонымен қатар жетістікке жетудің маңызды шарттарының бірі екендігі ешкімге құпия емес. Алайда, студенттер жеткілікті күрделі экономикалық материалды игеруі үшін олардың оқытылатын пәнге деген қызығушылығын қалыптастыру қажет, яғни оқу мақсаттарын ескере отырып, оқытушы экономикалық пәндерді оқыту әдістемесіне – практикалық іс-әрекеттің әдістері мен әдістерінің жиынтығына ерекше жауапкершілікпен қарау керек екенін атап өткен жөн. Бұл техниканың маңызды ерекшелігі-қоғам мен мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық өмірімен тығыз байланыста болуы. Экономикалық пәндерді оқыту кезінде ұлттық дәстүрлер, жалпы экономикалық және арнайы пәндердің қалыптасқан пропорциялары және ең бастысы болашақ жұмыс берушілердің сұраныстары міндетті түрде ескерілуі керек. Қолданыстағы оқу процесін нақты практиканың басым болуын қамтамасыз ете отырып, практикаға нақты бағытталған теорияны оқытуға көшу арқылы сапалы жетілдіру қажет.

Қазіргі кәсіптік білім беру ұйымдарында экономикалық пәндерді оқыту кезінде ескерілуі керек ең маңызды бағыттар:

1. Тиімді практикалық қызметтің әдіснамалық негізі ретінде экономикалық теорияның рөлін айқын көрсету. Кез – келген іс-әрекеттің сәттілігінің негізгі ережесі-тәжірибе әрқашан білімді тікелей пайдалануға бағытталған. Экономикалық пәннің жұмыс бағдарламасын құру кезінде белгілі бір теориялық материалды игерудің қандай практикалық пайда әкелетінін нақты түсіну, студенттің болашақ кәсіби қызметінде оқығалы тұрған пәннің бөлімдерін қалай қолдана алатындығын анықтау қажет. Мәселен, дисконттаудың мәнін түсіндіру осы әдісті қолданудың мүмкін салаларының бүкіл спектрін сипаттаумен аяқталуы қисынды. Бұл бағыттың негізгі жетістіктері жүйелі және тіпті белгілі бір педантикалық болып табылады. Экономикалық пәннің бүкіл курсы студент үшін болашақтағы практикалық қолдануға "қаныққан", икемді болуы керек.

2. Теориялық курста тәжірибеге қайшы келетін ережелердің болмауы. Теориялық аспектілерді практикада қолдану экономикалық пәндер теориясының әдіснамалық негіздерінен туындайтын даулы, күрделі мәселе болып табылады. Ғылыми абстракция әрдайым нақты экономикалық нысандарды оқытуды жеңілдету үшін жеңілдетілген модельдерге дейін төмендетеді, керісінше материалды тиімді игеру үшін. Тек осылай ғана осы объектілердегі басты нәрсені анықтауға болады. Сонымен қатар, зерттелген модель аясында өте қарапайым ұсыныстар практикалық жағдайда орындалмауы мүмкін. Мәселен, мысалы, нақты коммерциялық фирмаларда жұмыс істейтін түлектердің тәжірибесінен макроэкономика курсында бір өнім моделін қолдану сипаттамасы теориялық және әдетте тиімсіз деп айтуға болады. Экономиканың нақты секторында іс жүзінде көп өнімді модельдер ғана іске асырылады. Тіпті шағын кәсіпорын – автожөндеу шеберханасы-әр түрлі жұмыс түрлерін орындайды.

Мысал келтірейік. Ірі әртараптандырылған ұйымдарда дайын өнімнің номенклатурасы көбінесе жүздеген және мыңдаған позицияларға ие, ал бизнес иесінің, директордың немесе желілік менеджердің шешілмейтін басты мәселесі-пайда әкелетін ассортиментті таңдау. Мұнда сіз қарсылық білдіре аласыз: бір өнімді және көп өнімді (көп өнімді, көп зауыттық, көп нарықтық) фирмалардағы пайданы көбейту логикасы табиғатта бірдей, демек, бір өнімді модельді түсіндіре отырып, мұғалім өз жұмысын аяқтады. Бірақ кез-келген студент мұндай жалпылауды өз бетінше жасай ала ма? Бұл сұрақтың жауабы мүлдем теріс. Экономикалық пәннің стандартты курсында жеке категорияларды жалпылау жолдарын көрсетпестен, қазіргі заманғы әдіс практиканың қажеттіліктерін ескермеуді көрсетеді. Теория курсында шындықты жеңілдету құқығы шектеулі болуы керек. Экономиканың сипаттамалық ерекшеліктерін сипаттау және оларды жалпы теориялық контекстке енгізу оқу орнында экономикалық пәндерді оқыту әдістемесінің маңызды міндеті болып табылады.

3. Шаруашылық қызметті жүргізудегі жүйелілік пен шығармашылық тәсілге баса назар аудара отырып, экономикалық-теориялық материал беру. Экономикалық теория бизнеске шығармашылық көзқарастың басымдығын бекітуге арналған. Оқыту негізіне не қою керек – нарықтық экономиканың мінсіз моделі немесе нақты шаруашылық мәселелерін шешу? Оқу процесінде екеуінің үйлесімі мүмкін бе және олардың оңтайлы қатынасы қандай болуы керек? Экономикалық білім берудің жүйелілігі шындықты және оның өзгеру перспективаларын жан-жақты қабылдауға көмектеседі. Экономикалық процестердің өзара тәуелділігі, олардың шарттылығы, бір жағынан, қалыптасқан заңдылықтармен, екінші жағынан, нақты адамдардың субъективті әрекеттері іргелі дайындықтың рөлін объективті түрде арттырады.

4. Статистика деректерін кеңінен тарту. Фактілер мен сандар экономикалық процестер мен құбылыстардың жекелеген аспектілерін ғана емес, сонымен бірге жалпы қоғамдық экономиканы да көрсетуге мүмкіндік береді. Алайда, фактілер экономикалық өмір құбылыстарының барлық жиынтығынан оқшауланбауы керек, кездейсоқтыққа айналмауы керек екенін есте ұстаған жөн. Әйтпесе білім алушылардың фактілердің объективтілігі күмән тудыруы мүмкін. Статистика деректері жүйелі түрде пайдаланылуы тиіс

5. Экономикалық цикл пәндерін оқытуда ерекше рөл дәлелдер мен аргументтерге тиесілі болуы керек. Экономика адам қызметінің саласы ретінде адамдардың өмірді сақтау үшін барлық қажеттіліктермен қамтамасыз етуге арналған. Мұнда халықтың әртүрлі топтары мен топтарының мүдделері тоғысады.

6. Оқу процесінің әрбір нысаны (дәрістер, семинар сабақтары, студенттердің өзіндік жұмысы, консультациялар, сынақтар, емтихандар және т.б.) әмбебап емес және басқаларды алмастыра алмайды. Оқу процесінің формалары өзара байланысты, өзара байланысты және логикалық тізбекті дәйектілікте. Жұмыстың бір түрінің әдістемесі екіншісіне айтарлықтай әсер етеді.

7. Экономикалық пәндер бойынша оқу процесі оқытудың белсенді және интерактивті әдістеріне негізделуі керек: зерттеу, жобалау, іскерлік ойындар, кейс-әдістер және т.б. модульдік оқыту технологиялары, оның ішінде түсіндірме, эвристикалық тәсілдер, дәрістер мен семинарлардың формалары студенттің өз бетінше жұмыс істеуге деген қызығушылығының өсуіне, тақырыпты зерттеудің өзіндік қарқынын таңдауға, сондай-ақ үлгерім мониторингін жүргізуге ықпал етеді. Осылайша, оқытудың белсенді және интерактивті әдістері экономикалық пәндерді оқытудың маңызды жұмыс құралы болып табылады.

8. Кәсіптік білім беру ұйымдарында экономикалық пәндерді оқытудың дәстүрлі және имитациялық әдістерінің арақатынасы. Бағдарға байланысты-білім жүйесін қалыптастыру немесе дағдылар мен дағдыларды игеру – оқыту әдістері имитациялық және материалдық емес болып бөлінеді. Модельдеу әдістері ойын және ойындық емес түрінде болуы мүмкін. Ойынға іскерлік ойындар, рөлдік ойындар, жеке ойын сабақтары кіреді. Ойындық емес түрлеріне адамдарға нақты жағдайларды талдау, жағдайлық мәселелерді шешу, еліктеу жаттығулары, жеке жаттығулар жатады. Имитациялық емес белсенді әдістерге проблемалық дәріс, практикалық сабақтар, зертханалық жұмыстар, семинарлар, тақырыптық пікірталастар, топтық кеңестер, ұжымдық ақыл-ой қызметі кіреді.

9. Қазақстандық және аймақтық ерекшеліктерді есепке алу. Қазақстан экономикасы туралы жалпы білімдерден басқа, жас ұрпаққа қажетті экономикалық ақпараттың белгілі бір бөлігі аймақтық дереккөздерге ие болуы керек. Өңірлер өндіріспен, шикізаттың болуымен, сондай-ақ экологиялық және әлеуметтік проблемалармен байланысты параметрлердің едәуір саны бойынша бір-бірінен ерекшеленеді. Осылайша, экономикалық пәндерді оқыту әдістемесі оқытудың жоғары теориялық деңгейін, қатаң ғылыми, материалды ұсынудың анықтығын қамтамасыз етуге арналған. Белгілі бір әдістердің жиынтығы ретінде оқыту әдістемесі зерттелетін ғылымның мазмұнымен және оның әдіснамасымен тығыз байланысты. Мысалы, әдістеменің дамымауы сөзсіз дәрістер мен семинарлардың әдіснамалық деңгейіне теріс әсер етеді.

Барлық экономикалық пәндерді оқыту жалпы әдістемелік талаптар негізінде жүргізіледі. Сонымен қатар, осы пәндердің әрқайсысын оқыту үшін осы пән мазмұнының ерекшелігін көрсететін өзіндік, жеке әдістеме қажет.

Орынкүл ЖАЛҒАСОВА,

колледж әдіскері

689